Lugares de memoria: a Muralla Romana de Lugo

Versións en galego, castelán e francés. Publicado no xornal Galicia Confidencial http://tendencias.galiciaconfidencial.com/nova/16810.html e na web de Romanische Literaturen (universidade de Stuttgart) http://www.uni-stuttgart.de/romlit/maclands/lieux-de-memoire-la-muraille-romaine-de-lugo

Século XXI, ano 13. Unha década e media deste milenio que arrincou, cargado como poucos ou ningún fixérano antes, de novidades e cambios a escala mundial. Redes sociais, televisión dixital terrestre, masificación do uso do e-mail, do internet móbil ou da fotografía dixital… só por citar algúns dos máis coñecidos. Pero, paradóxicamente, este século do agora, onde os chistes caducan ás dúas semanas, ou no que pódense chegar a tuitear 143.199 mensaxes nun segundo (o pasado 2 de agosto), é tamén chamado algunhas veces o século da memoria. E non só polas memorias USB ou polos microchips que nun centímetro cadrado poden almacenar o arquivo fotográfico completo de cheas de familias.

Quizais sexa o comezo de século no que -dependendo de a que nos refiramos ás veces demasiado e outras veces demasiado pouco- máis se mirou atrás: nunca antes a colectividade planetaria tivera o acceso á información que hoxe se ten, nunca antes coñeceramos dos nosos veciños certos detalles persoais que hoxe eles mesmos comparten en Facebook, nunca antes esa aglomeración humana que somos observaramos tanto e en tantos sitios o patrimonio deixado polos nosos antepasados. E ademais disto, mentres nos vemos como esa metafórica rá na olla de Hernán Casciari -referíndonos neste caso á globalización-, nunca tiveramos tanto medo de perder esas cousas que nos identifican, que nos fan sentirnos parte de grupos, que nos recordan de onde vimos. Esas cousas que comunmente chamamos identidade, tradicións, raíces…

O historiador francés Pierre Nora dixo algunha vez (polo menos unha, nunha entrevista co diario arxentino La Nación no ano 2006) que non debemos confundir historia con memoria, e que a memoria sempre é un fenómeno colectivo aínda que sexa psicolóxicamente vivida como individual. E nese afán necesario de protexer o que somos e do que estamos feitos é cando a memoria e os seus lugares pasan á acción.

Un destes lugares especiais, onde podemos confundir a historia coa memoria, está na cidade de Lugo, a non moitos quilómetros de onde os europeos antigos situaban o fin do mundo que coñecían. Nesa terra entre Lisboa e a Bretaña Francesa, na que os brasileiros non necesitan tradutor e na que os irlandeses e escoceses non necesitan levar mp3 para escoitar a súa música.

Aí, en Lugo, atópase un deses lugares de memoria de Pierre Nora. Local, nacional, mundial, universal. A todas as escalas.

Oíron falar da Gran Muralla chinesa? Si, claro, é un símbolo -o máis coñecido con total seguridade- dunha das civilizacións máis importantes da humanidade. Oíron falar do muro de Berlín? Si, claro, é un símbolo inesquecible da historia do século XX. Oíron falar da única muralla erixida durante a civilización romana e que aínda se mantén completa case dous milenios logo da súa construción? Algúns si, outros non… pero pronto poucos no planeta non terán xa falado dela en Facebook, non terán colgado unha foto súa en instagram ou non terán posto o hashtag #murallaromanadelugo no seu twitter. Un imperio coa importancia histórica do romano deixou a súa pegada nesta cidade, unha pegada que os propios do lugar conservaron e memoraron como ningún outro lugar do planeta fixo.

Ten máis de 2 km de perímetro que se poden pasear na súa totalidade a través da súa adarve, 10 portas e 71 cubos. No ano 2000 foi declarada pola UNESCO como Patrimonio Mundial, ¿segundo cal dos criterios de nomeamento? É de imaxinar: por ser “un exemplo sobresaínte dun tipo de edificio, conxunto ou paisaxe que ilustre unha etapa significativa na historia humana”. ¡Non hai outra desa época!

Con isto, indo de maior a menor na escala, entendemos cal é a primeira memoria que deixa este lugar. O poder pasear por onde o fixeron outros fai 2000 anos, o poder imaxinar porqué fixérona, como a fixeron, e porqué elixiron facela alí. Unha viaxe mental ao estilo de Pompeia que ademais de levarnos a ese tempo afastado, achéganos e permítenos entender as similitudes que, como pobo, o galego pode ter co francés, o italiano ou o tunisiano.

En segundo lugar, a muralla de Lugo constitúe un legado imprescindible para entender a galeguidade. Esa identidade e idiosincrasia dun pobo que atopa as súas raíces moito máis atrás no tempo, pero que sen o periodo romano non podería xamais entender o seu percorrido histórico. Lucus Augusti (como era coñecida na época) foi a primeira cidade da Galiza, e unha das súas capitais desde aquela época romana (na que o foi xunto a Braga e Astorga) ata o momento actual (no que é unha das cinco).

E para rematar, e por lóxica xeográfica, a máis arraigada das memorias: a local. Para un lucense a muralla é (tanto ou máis que dirían algúns) o que para os parisinos pode ser a Tour Eiffel, para os napolitanos o Vesubio ou para os londinenses o Big-Ben. É o seu orgullo, o primeiro lugar a onde leva ás súas visitas, a rúa por onde vai pasear cando quere atoparse consigo mesmo, a súa pista de atletismo cando quere poñerse en forma, o seu xeito de medir as distancias (pero iso cantas voltas á muralla sería?), o lugar onde celebrar os éxitos deportivos, a figuriña que ten encima da tele, a foto que ensina para dicir de onde vén cando vai de viaxe e pregúntanlle.

Para Lugo, a muralla é ese lugar de memoria, ese lugar onde se atopa coa súa historia, un lugar que se rodea de libros (Cumulum) ou de comilonas (Comilonum) cando quere conseguir que a recoñezan, un lugar para darse as mans e facer cadea cando se necesita reclamar algo (Nunca Máis, 2002), un lugar para protexerse dos inimigos como o facían os devanceiros, un lugar para ir mirar ao río Miño desde a altura (no Carme), un sitio onde facer revisión interna (porqué outras cidades tiraron as súas murallas e Lugo non?), unha parede máis ata que chegou a afortunada operación Muralla Limpa (que eliminou as casas que estaban pegadas no seu exterior ata os anos 70), un escenario perfecto para volver atrás no tempo e celebrar en xuño a festa romana do Arde Lucus… e sobre todo, un xeito de mirar ao futuro (onde imaxinámola coa xa completa peonalización do seu paseo exterior e interior) co optimismo que sempre implica o feito de ter memoria e acordarse das cousas.

Lugares de memoria: la Muralla Romana de Lugo

Siglo XXI, año 13. Una década y media de este milenio que arrancó, cargado como pocos o ninguno lo habían hecho, de novedades y cambios a escala mundial. Redes sociales, televisión digital terrestre, masificación del uso del e-mail, del internet móvil o de la fotografía digital… sólo por citar algunos de los más conocidos. Pero, paradójicamente, este siglo del ahora, donde los chistes caducan a las dos semanas, o en el que se pueden llegar a tuitear 143.199 mensajes en un segundo (el pasado 2 de agosto), es también llamado algunas veces el siglo de la memoria. Y no sólo por las memorias USB o por los microchips que en un centímetro cuadrado pueden almacenar los archivos fotográficos completos de montones de familias.

Quizás sea el comienzo de siglo en el que –dependiendo de a que nos refiramos a veces demasiado y otras veces demasiado poco- más se ha mirado atrás: nunca antes la colectividad planetaria había tenido el acceso a la información que hoy se tiene, nunca antes, de nuestros vecinos, habíamos conocido ciertos detalles personales que hoy son compartidos por ellos mismos en Facebook, nunca antes esa aglomeración humana que somos habíamos observado tanto y en tantos sitios el patrimonio dejado por nuestros antepasados. Y además de esto, mientras nos vemos como esa metafórica rana en la olla de Hernán Casciari –refiriéndonos a la globalización en este caso-, nunca habíamos tenido tanto miedo de perder esas cosas que nos identifican, que nos hacen sentirnos parte de grupos, que nos recuerdan de donde venimos. Esas cosas que comúnmente llamamos identidad, tradiciones, raíces…

El historiador francés Pierre Nora dijo alguna vez (al menos una, en una entrevista con el diario argentino La Nación en el año 2006) que no debemos confundir historia con memoria, y que la memoria siempre es un fenómeno colectivo aunque sea psicológicamente vivida como individual. Y en ese afán necesario de proteger lo que somos y de lo que estamos hechos es cuando la memoria y sus lugares pasan a la acción.

Uno de estos lugares especiales, donde podemos confundir la historia con la memoria, está en la ciudad de Lugo, a no muchos kilómetros de donde los europeos antiguos situaban el fin del mundo que conocían. En esa tierra entre Lisboa y la Bretaña Francesa, en la que los brasileños no necesitan traductor y en la que los irlandeses y escoceses no necesitan llevar mp3 para escuchar su música.

Ahí, en Lugo, se encuentra uno de esos lugares de memoria de Pierre Nora. Local, nacional, mundial, universal. A todas las escalas.

¿Han oído hablar de la Gran Muralla china? Si, claro, es un símbolo –el más conocido con total seguridad- de una de las civilizaciones más importantes de la humanidad. ¿Han oído hablar del muro de Berlín? Si, claro, es un símbolo inolvidable de la historia del siglo XX. ¿Han oído hablar de la única muralla erigida durante la civilización romana y que todavía se mantiene completa casi dos milenios después de su construcción? Algunos si, otros no… pero pronto pocos en el planeta no habrán hablado de ella en Facebook, no habrán colgado una foto suya en Instagram o no habrán puesto el hashtag #murallaromanadelugo en su Twitter. Un imperio con la importancia histórica del romano dejó su huella en esta ciudad, una huella que los oriundos del lugar han conservado y memorado como ningún otro lugar del planeta lo hizo.

Tiene más de 2 km de perímetro que se pueden pasear en su totalidad a través de su adarve, 10 puertas y 71 cubos. En el año 2000 fue declarada por la UNESCO como Patrimonio Mundial, ¿según cual de los criterios de nominación? Es de imaginar: por ser “un ejemplo sobresaliente de un tipo de edificio, conjunto o paisaje que ilustre una etapa significativa en la historia humana”. ¡No hay otra de esa época!

Con esto, yendo de mayor a menor en la escala, entendemos cual es la primera memoria que deja este lugar. El poder pasear por donde lo hicieron otros hace cerca de 2000 años, el poder imaginar porqué la hicieron, como la hicieron, y porqué eligieron hacerla allí. Un viaje mental al estilo de Pompeya que además de llevarnos a ese tiempo lejano, nos hace acercarnos y entender las similitudes que, como pueblo, el gallego puede tener con el francés, el italiano o el tunecino.
En segundo lugar, la muralla de Lugo constituye un legado imprescindible para entender la galeguidade. Esa identidad e idiosincrasia de un pueblo que encuentra sus raíces mucho más atrás en el tiempo, pero que sin el periodo romano no podría jamás entender su recorrido histórico. Lucus Augusti (como era conocida en la época) fue la primera ciudad de Galicia y una de sus capitales desde aquella época romana (en la que lo fue junto a Braga y Astorga) hasta el momento actual (en el que es una de las cinco).

Y por último, la más arraigada de las memorias: la local. Para un lucense la muralla es (tanto o más que dirían algunos) lo que para los parisinos puede ser la Tour Eiffel, para los napolitanos el Vesubio o para los londinenses el Big-Ben. Es su orgullo, el primer lugar a donde lleva a sus visitas, la calle por donde va a pasear cuando quiere encontrarse consigo mismo, su pista de atletismo cuando quiere ponerse en forma, su manera de medir las distancias (¿pero eso cuantas vueltas a la muralla sería?), el lugar donde celebrar los éxitos deportivos, la figurita que tiene encima de la tele, la foto que enseña para decir de donde viene cuando va de viaje y le preguntan…

Para Lugo, la muralla es ese lugar de memoria, ese lugar donde se encuentra con su historia, un lugar que se rodea de libros (Cumulum) o de comilonas (Comilonum) cuando quiere conseguir que la reconozcan, un lugar para darse las manos y hacer cadena cuando se necesita reclamar algo (Nunca Máis, 2002), un lugar para protegerse de los enemigos como lo hacían los ancestros, un lugar para ir mirar al río Miño desde la altura (en O Carme), un sitio donde hacer revisión interna (¿porqué otras ciudades tiraron sus murallas y Lugo no?), una pared más hasta que llegó la afortunada operación Muralla Limpia (que eliminó las casas que estaban pegadas en su exterior hasta los años 70), un escenario perfecto para volver atrás en el tiempo y celebrar en junio la fiesta romana del Arde Lucus… y sobre todo, una manera de mirar al futuro (donde la imaginamos con la ya completa peatonalización de su paseo exterior e interior) con el optimismo que siempre conlleva el hecho de tener memoria y acordarse de las cosas.

Lieux de mémoire: la Muraille Romaine de Lugo

XXIème siècle , année 13. Une décennie et demie de ce millénaire qui commence, chargé comme peu, des développements et des changements globaux. Les réseaux sociaux, la télévision numérique terrestre, l’utilisation massive de l’e -mail, internet mobile ou la photographie numérique… pour n’en nommer que quelques-uns des plus connus. Mais paradoxalement, ce siècle d’ aujourd’hui, où les blagues expirent après deux semaines, ou dans laquelle on peut mettre 143 199 messages twitter par seconde (le 2 Août), est également parfois appelé le siècle de la mémoire . Et pas seulement pour les clés USB ou les puces électroniques qui peuvent stocker dans un centimètre carré archives photographiques complets de beaucoup de familles.

C’est peut-être le début du siècle où -selon ce que nous voulons parfois trop , parfois trop peu- ont regardé plus en arrière : jamais auparavant la communauté mondiale a eu accès à des informations qui aujourd’hui a, jamais de nos voisins avait connu certaines données personnelles qui maintenant sont partagées par eux-mêmes sur Facebook, jamais l´agglomération humaine qui nous sommes avait vu tant et dans tant de nombreux endroits l’héritage laissé par nos ancêtres. Et en plus, si on regard comme comme la metaphorique grenouille dans le pot d´ Hernán Casciari – se référant à la mondialisation dans ce cas- nous n’avions jamais eu si peur de perdre ces choses qui nous identifient , qui nous font sentir partie de groupes, qui nous rappeler d’où nous venons. Ces choses que nous appelons communément l’identité, les traditions, les racines…

L’historien français Pierre Nora a dit une fois (au moins une, dans une interview avec le journal La Nación en 2006) qu’il ne faut pas confondre l’histoire avec la mémoire et que la mémoire est toujours un phénomène collectif , même si psychologiquement on le vie de façon individuelle. Et dans cet effort nécessaire pour protéger ce que nous sommes et materiel avec lequel nous sommes faits , c’est quand la mémoire et ses lieux doivent agir.

Un de ces endroits spéciaux où l’on peut confondre l’histoire avec la mémoire, c’est dans la ville de Lugo, pas beaucoup de km loin de là où les anciens Européens ont placé la fin du monde qu’ils connaissaient. Au pays, entre Lisbonne et la Bretagne française, où les Brésiliens n’ont pas besoin d’un traducteur , dans lequel les Irlandais et les Écossais ne doivent pas porter le reproducteur mp3 pour écouter sa musique.

Là, à Lugo, il y a un de ces lieux de mémoire de Pierre Nora. Local, national, global, universel. À toutes les échelles.

Avez-vous entendu parler de la Grande Muraille de Chine? Si , bien sûr, c´est un symbole- surement le plus connu- de l’une des civilisations les plus importantes de l’humanité. Avez-vous entendu parler du mur de Berlin? Si , bien sûr, il est un symbole inoubliable de l’histoire du XXe siècle. Avez-vous entendu parler des la seul muraille érigé au cours de la civilisation romaine et qui reste complet presque deux millénaires après sa construction? Certains oui , d’autres non… mais bientôt pas beaucoup de monde sur la planète n’aura pas parlé sur elle sur Facebook , n’aura pas posté une photo d´elle sur Instagram ou n´aura pas mis le hashtag #murallaromanadelugo sur son twitter. Un empire avec l’importance historique de l’Empire romain a laissé sa marque sur cette ville , une marque que les natifs de l’endroit ont été conservé et memoré comme aucun autre endroit sur la planète a fait.

Elle a plus de 2 km périmètre où on peut marcher entièrement par ses remparts, 10 portes et 71 cubes. En 2000, elle a été déclaré patrimoine mondial de l’UNESCO. Selon quels critères pour la nomination? On peut imaginer : pour être « un exemple éminent d’ un type de construction , ensemble ou de paysage illustrant une période significative de l’histoire humaine ». Il n´y a pas autre de l´epoque!

Avec cela, allaient de haut en bas de l’échelle, maintenant nous comprenons est la première mémoire qui laisse cet endroit. Se promener où d’autres le faisaient il y a 2000 ans, pouvoir comprendre pourquoi ils l’ont fait, comment ils l’ont fait, et pourquoi ils ont choisi de le faire là. Un voyage mental au style de Pompéi qui en plus de nous apporter à cette époque lointaine, nous fait approcher et comprendre les similitudes qui, en tant que peuple, les galiciens peut avoir avec les français, les italiens ou les tunisiens.

Deuxièmement, les murs de Lugo sont un impératif de l’héritage pour comprendre le sentiment galicien. C´est vrai que pour comprendre l’identité et les particularités de ce peuple on trouvera ses racines bien plus loin dans le temps, mais sans la période romaine on ne pourraient jamais comprendre leur parcours historique. Lucus Augusti (comme on l’appelait à l’époque) a été la première ville de Galice et sa capitale depuis l’époque romaine (dans lequel il l´était à côté de Braga et Astorga ) jusqu´au présent (elle est l’un des cinq).

Et enfin, avec la logique géographique, les memoires plus enracinées : les locales. Pour les habitants de Lugo, son mur est (encore plus que diront certains) la même chose que pour les Parisiens peut être la Tour Eiffel, pour les napolitains le Vésuve ou pour les Londoniens le Big Ben. C´est la fierté, le premier endroit où ils portaient leurs visitants, la rue où ils marchent quand il veut se trouver, sa piste lorsqu´ils souhaitez retrouver la forme , la façon dont ils mesurent les distances ( mais si combien de tours à la muraille soit? ) , le lieu pour fêter les réussites sportives, la figurine qui ont dessus du téléviseur , l’image qui montrent pour dire d’où ils vient quand ils voyagent et quelqu´un demande…

Pour Lugo , le mur est ce lieu de mémoire , l’endroit où elle rencontre son histoire, un lieu qui est entouré de livres (Cumulum) ou tables à manger (Comilonum) lorsque ils souhaitent d´obtenir une reconnaissance, un endroit pour se serrer la main et faire chaîne quand ils ont besoin de réclamer quelque chose (Nunca Mais, 2002) , un endroit pour arreter ses ennemis comme l’ont fait les ancêtres, un endroit où aller et regarder le fleuve Miño à partir de la hauteur (dans O Carme) , un endroit pour faire un examen interne (pourquoi d’autres villes ont jeté leurs murs et Lugo pas ?) , un mur jusqu’à l´operation Muraille Propre (qui a éliminé les maisons qui étaient coincés à l’extérieur jusqu´aux années 70), un cadre idéal pour revenir en temps et célébrer en Juin le festival romain de Arde Lucus … et surtout , une manière de regarder vers l’avenir (où l’on imagine le complète piétonisation de sa promenade à l’extérieur et à l’intérieur) avec l’optimisme qui consiste à toujours avoir la mémoire et se souvenir des choses.

Muralla de Lugo

A %d blogueros les gusta esto: